این
مطلب در روزنامه شرق مورخه
شانزدهم دی 83 به چاپ رسیده
شهرداری بم، نظارت بر بازسازی را به صورت
علمی به مردم واگذار میکند
نظارت مردمی؛ از حرف تا عمل
جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران
مقدمه
چند ماه پیش، در جلسه پرسش و پاسخی که به
منظور بررسی روند بازسازی شهر بم در دانشگاه تهران برگزار شده بود، مهندس
سعیدی کیا، رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، در پاسخ یکی از اعضای جمعیت
کاهش خطرات زلزله ایران که در مورد دلایل تاخیر بازسازی بم مطرح گردید بود،
عنوان کردند که طراحی و اجرای فرایندی که مردم جایگاه کارفرما بودن خود را
حفظ نمایند کاری است زمان بر و مشکل. حاصل چنین تفکری، تعریف مردم به عنوان
کارفرما، و بنیاد مسکن به عنوان پیمانکار بود. ایده کارفرما بودن مردم و
پیمانکاری بنیاد، ما را بر آن داشت تا به عنوان یکی از اعضای جامعه مورد
بحث که دارای تخصص و تجربه لازم در این خصوص از طراحی تا اجرای ساختمان
بودیم، به تحلیل روند اجرایی بازسازی بم بپردازیم تا نقاط ضعف آن را
شناسایی و در جهت بهبود آن به یاری مسئولان بشتابیم. لذا به دعوت ریاست
محترم بنیاد مسکن در همان جلسه دانشجویی دانشگاه تهران، و با هزینهای که
خود متقبل آن شده بودیم، در طول سه هفته به تحلیل روند بازسازی پرداختیم.
ماحصل این کار تحقیقاتی که توسط گروه چهار نفره کارشناسان ارشد این جمعیت
انجام شد، گزارشی تحلیلی در خصوص مراحل ساخت یک واحد مسکونی از درخواست
پروانه ساخت تا تحویل کلید منزل توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بود.
بازسازی مناطق آسیب دیده در زمینلرزه پنجم دی ماه سال 1382، در دو تقسیم
بندی آغاز گردیده است: بازسازی مناطق روستایی و بازسازی منطقه شهری بم.
باز سازی مناطق روستایی
بازسازی در مناطق روستایی از سرعت بیشتری
برخوردار بوده و شاید بتوان گفت بدلیل سابقه بنیاد مسکن در خصوص بازسازی
بافت روستایی است. بنیاد مسکن با توجه به تجربه خود در بازسازی روستاهای
آسیب دیده چه در زمان جنگ و چه در حوادث غیر مترقبه گذشته با استفاده از
شرایط خاص بوجود آمده توانسته بود بازسازی روستاها را قبل از آنکه به موضوع
بحث روز تبدیل شود سامان دهی نماید.
شرایط حاکم بر بازسازی مناطق روستایی را
میتوان بصورت زیر خلاصه نمود:
1-
یکسان بودن نقشه های مورد استفاده در تمام این مناطق
2-
عدم وجود ریزه کاریهایی نظیر تعیین دقیق بر و کف و تطبیق با
نقشه های جامع شهری
3-
عدم وجود حساسیت بر نحوه ساخت و ساز در این مناطق بدلیل دور
افتاده بودن و عدم علم کافی ساکنان
4-
عدم وجود ارگانهای دیگر مرتبط با امر ساخت و ساز در مناطق
روستایی و ایجاد ناهماهنگی بین آنها
5-
عدم وجود دستگاه نظارت مستقل از بدنه خود بنیاد همچون نظام
مهندسی و یا شهرداری
6-
همیاری سازمانهای غیردولتی خارجی در تقبل بخشی از ساخت واحد
های مسکونی در روستاها
7-
حضور پیمانکاران مورد وثوق بنیاد که به همراه ستادهای
استانهای معین در امر بازسازی به یاری بنیاد آمده بودند.
موارد فوق، کمکی بزرگ به بنیاد مسکن انقلاب
اسلامی بود که بتواند در بازسازی روستاها با سرعت بیشتری حرکت نماید.
باز سازی منطقه شهری
اما در بافت شهری، موضوع بصورت دیگری مطرح
بود. در این خصوص مهندس سعیدی کیا مشکل اساسی را حفظ هویت شهر بم به عنوان
یک شهر تاریخی عنوان نموده بود و این یعنی حساسیت مضاعف برای گروههای مختلف
دست اندرکار بازسازی از طراحان تا مجریان. لذا برای آنکه بتوانیم تحلیلی
درست از مشکلات پیش روی بازسازی بدست آوریم، در اولین گام اقدام به بررسی
مراحل ساخت و زمان مورد نیاز در هر مرحله نمودیم که نتیجه آن گزارش کاملی
بود که در زیر روند اجمالی اخذ پروانه ساخت ارائه میگردد:
1-
تشکیل پرونده:
برای تشکیل پرونده و صدور پروانه مدارک مالک درخواست می شود. (یک روز)
2-
فرم تقاضا:
فرم درخواست صدور پروانه در سه نسخه توسط مالک پر می شود.
3-
کارشناسی بر و
کف:
پرونده جهت صدور فرم کارشناسی بر و کف به نماینده شهرداری در ستاد معین
تحویل داده می شود. کارشناس شهرداری با مراجعه به ملک و با استفاده از
اطلاعات موجود و در حال حاضر بدون وجود طرح جامع شهر اقدام به تعیین بر و
کف ملک می نماید. (یک روز)
4-
تهیه نقشه:
متقاضی می تواند نقشه تیپ 85 متری را انتخاب نماید و در غیر اینصورت به یکی
از مشاورین جهت تهیه نقشه با مشخصات مورد نظر ارجاع داده می شود. نقشه پس
از تهیه توسط مشاور جهت تایید به مشاور مادر و پس از آن به نظام مهندسی
استان کرمان جهت تایید ارسال می شود. پس از آن نقشه با امضای یک نفر مهندس
عضو نظام مهندسی کرمان به ستاد ارسال می شود. (حداقل 2 ماه)
5-
اخذ تعهد نامه
محضری:
در این مرحله برای اینکه نظرات مالک در روند ساخت و ساز خللی ایجاد نکند،
تعهد نامه ای مبنی بر صحت مدارک و عدم دخالت و ... از مالک اخذ می شود. (2
روز)
6-
تعیین موقعیت
بنا در ملک:
با نظر مالک و در نظر گرفتن ضوابط نظام مهندسی و شهرداری توسط کارشناس ستاد
معین تعیین می شود. (2 روز)
7-
ثبت پرونده در
ستاد کل:
برای کنترل اینکه مالکین در این مرحله در ستاد های دیگر پرونده نداشته
باشند، تمام پرونده ها به ستاد کل ارسال می شوند تا در کامپیوتر ثبت شوند.
(5 روز)
8-
تعیین ناظر
نظام مهندسی:
نماینده ستاد پرونده را به نظام مهندسی استان کرمان می برد تا ناظر نظام
مهندسی مشخص شود و کار در پرونده ناظر ثبت شود و برگ تعهد نظارت تکمیل می
شود. (7 روز)
9-
ارسال پرونده
به شهرداری:
پرونده برای محاسبه عوارض و تکمیل نواقص به شهرداری ارسال می شود و درصورت
کامل بودن، عوارض محاسبه و پروانه ساختمانی صادر می شود. (7 روز)
نظارت بر ساخت
در بررسی نقش نیروهای نظارتی سازمان نظام
مهندسی به عنوان مستخدمان مردم در جایگاه نظارتی خود بر روند صحیح اجرای
ساختمانها، متوجه شدیم که هر مهندس پایه 3 سازمان نظام مهندسی که در کلان
شهری همچون تهران تنها مجاز به نظارت بر 4 پروژه ساختمانی هم زمان تا سقف
زیر بنای مجموع حداکثر 2000 مترمربع میباشد، در شهر بم 10000 مترمربع را
بصورت همزمان تحت نظارت خود دارد. در شهری که متراژ متوسط ساختمانها 85 الی
120 مترمربع میباشد، هر مهندس ناظر مسئول نظارت 100 واحد مسکونی خواهد بود
و این یعنی آنکه یک مهندس ساختمان حتی اگر در بهترین حالت برای رسیدگی به
یک واحد تنها بخواهد یک ساعت وقت بگذارد و کارهای در حال اجرای او نه 100
واحد بلکه تنها 20 واحد باشد میبایست در هر روز 20 ساعت کار مفید انجام
دهد و این نکته ابهامی بود که میبایست به آن پرداخته شود.
موضوع با ریاست بنیاد مسکن در میان گذاشته
شد تا ایشان به عنوان ارشدترین مسئول بازسازی برای رفع آن تمهیداتی
بیاندیشند و جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران هم برای کمک به رفع این معضل به
سوی مردم که به عنوان کارفرما مطرح بودند بازگشت.
این جمعیت در کنار شهردار بم که برگزیده
نمایندگان مردم در شورای اسلامی شهر بم بود، به تهیه کتابچهای جهت نظارت
بر روند اجرایی به زبان ساده برای عموم مردم پرداخت تا مردم به عنوان
کارفرما بدانند که باید به چه نکاتی در مراحل ساخت منزل مسکونی خود توجه
نمایند. مطالب در 30 صفحه مصور و در 11 بخش جداگانه بصورت زیر آماده گردید:
1-
دیوار چینی اطراف زمین (محصور کردن)
2-
خاکبرداری پی (شالودهها و شناژها)
3-
آماده سازی بستر(شفته ریزی یا بتن مگر)
4-
آجر چینی ( قالب بندی)
5-
آرماتور بندی و نصب صفحه ستونها ( بیس پلیت ها)
6-
بتن ریزی پی
7-
نگهداری بتن پی
8-
نصب اسکلت فلزی
9-
اجرای سقف تیرچه بلوک
10-
نگهداری بتن سقف
11-
دیوارچینی داخلی
که تمام مراحل و تصاویر ارائه شده در این
دفترچه، مربوط به شهر بم، و مطابق مشخصات اجرایی واحدهای مسکونی در حال
اجرا در این شهر میباشد.
برای آنکه کار به کمال خود برسد بنا به
پیشنهاد جمعیت که اکنون در قالب مشاور، شهرداری بم را در زمینه کلیه امور
زیر بنایی و زیر ساختی مورد نیاز شهر یاری مینماید، مقرر شد که عموم مردم
پس از شرکت در یک کلاس 2 ساعته آموزشی اجازه دریافت پروانه ساختمانی خود را
داشته باشند تا با حداقل های حقوق خود آشنا شده و بتوانند دستگاههای نظارت
را در کاملتر شدن نظارت یاری نمایند. بدین ترتیب قسمت کوچکی از نظارت
همانگونه که جناب مهندس سعیدی کیا فرموده بودند، به صاحبان کار که همان
مردم بودند واگذار میگردد.
بم، دانشگاه بازسازی
آنچه که جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران، به
عنوان یک نهاد تخصصی در زمینه زلزله با جدیت دنبال میکند، تبدیل شهر بم،
به دانشگاه بازسازی است. بیگمان آموختن از تجربیات گذشته در ایران از
مهمترین نکاتی است که سالیان متمادی مورد بیمهری واقع شده است و بم
میتواند پایانی بر این داستان سریالی باشد. بدین منظور گروه پژوهشی جمعیت
اقدام به جمع آوری و مستند سازی کلیه مراحل اجرایی از زمان زلزله تا کنون
نمود تا بتواند بازسازی بم را همچون دانشگاهی برای ایندگان باقی بگذارد.
اما بیگمان این کار نیاز به یاری یکایک متخصصان و دلسوران این کشور دارد
تا دست در دست هم برای زلزله بعدی کشورمان را آماده کنیم.
تجربه ای برای ایران
تهیه دفترچه راهنمای ساخت و ساز عمومی، برای افراد عادی که
میخواهند ساخت و ساز انجام دهند نه تنها در شهر بم، بلکه در تمام شهرهای
ایران باعث بالا رفتن استانداردهای اجرایی خواهد گردید. در صورتی که سایر
شهرداریهای کشور نیز گذراندن جلسه آموزشی را برای دریافت پروانه الزامی
نمایند، شاهد جهشی عظیم در استانداردهای اجرایی مسکن در سطح کشور خواهیم
بود.
دفترچه مورد بحث در سایت رسمی جمعیت کاهش خطرات زلزله
ایران به آدرس اینترنتی
www.EHRIS.com
جهت مشاهده عمومی و ادامه روند
تکاملی خود ارائه گردیده است.