|
میزگرد «بررسی راهکارهای
عملی کاهش مخاطرات ناشی از زمین‌لرزه در کشور» با حضور کارشناسان «جمعیت
کاهش خطرات زلزله ایران» در محل خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) برگزار
شد.
«جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران» که از حدود یک سال پیش به همت شش نفر از
کارشناسان ارشد سازه، مهندسی زلزله و مدیریت بحران تشکیل شده به عنوان یک
تشکل غیر دولتی در راستای بررسی علمی مخاطرات و بحرانهای زلزله در کشور و
ارائه راهکارهای کاهش این مخاطرات به مردم و مسئولان فعالیت دارد.
در این میزگرد، ابتدا مهندس مهدی وجودی، دبیر جمعیت کاهش خطرات ناشی از
زلزله ایران با تاکید بر ضرورت افزایش آگاهی مردم در زمینه وضعیت ایمنی
ساختمانهای موجود و آموزش راهکارهای کاهش آسیب‌پذیری آنها در برابر زلزله
خاطر نشان کرد: متاسفانه دیدگاه غلطی در زمینه زلزله وجود دارد که براساس
آن دولت را مسئول تمامی خرابی‌های و آسیب‌ها می‌دانند در حالی که تا زمانی
که مردم از خودشان وارد عمل نشوند هیچ قدمی در مقاوم‌سازی میسر نمی‌شود.
دولت هیچگاه نمی‌تواند همه روستاها را پوشش دهد و این بار باید بر روی دوش
مردم هم گذارده شود.
وی افزود: براساس نقشه خطرپذیری لرزه‌یی جهان، ایران نسبت به کل کشورهای
جهان از آسیب‌پذیری بالایی در برابر زلزله برخوردار است لذا توجه به
مخاطرات زلزله صرفا نباید به تهران منحصر شود و بیش از هرچیز باید مناطق
روستایی را که آسیب‌پذیری بیشتری دارند مورد توجه قرار داد.
وجودی خاطرنشان کرد: یکی از مناطق زلزله‌خیز کشور که کمتر به آن توجه شده،
شهر تبریز است که در طول تاریخ مکتوب خود 12 بار با خاک یکسان شده است و
دوره بازگشت 250 ساله زمین‌لرزه‌های آن به زودی فرامی‌رسد.
وی با بیان این که تا زمانی که مردم نخواهند در یک خانه ناامن زندگی کنند
هیچ کس نمی‌تواند آنها را وادار کند، موثرترین راه برای کاهش آسیب‌پذیری در
برابر زلزله را آموزش مردم به ویژه روستاییان و آگاه کردن آنها از
آسیب‌پذیری بالای ساختمانهای محل سکونتشان عنوان و خاطرنشان کرد: بر این
اساس اولویت برنامه‌های آمادگی در برابر زلزله را باید به مطالعه روشهای
موثر آموزشی برای افزایش آگاهی اقشار مختلف جامعه اعم از مردم و مسئولان
قرار داد.
با ده‌ها برابر اعتبارات کنونی مقاوم‌سازی، امکان بهسازی لرزه‌یی کمتر
از 5 درصد ساختمانهای تهران نیز فراهم نمی‌شود
به گزارش ایسنا، مهندس جلیلی، کارشناس ارشد سازه و از دیگر اعضای موسس
جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران نیز در ادامه به بحث مقاوم سازی ساختمانها
پرداخت و گفت: کاهش خسارات ناشی از زلزله در ساختمانها از سه جنبه قابل
بررسی است؛ یکی توجه به مساله ایمنی در ساختمانهای در حال احداث است که با
اینکه در شرایط کنونی امری بدیهی و اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود ولی کاستی‌ها
و نواقص شدیدی در این زمینه وجود داشته و در عمل فاصله زیادی با
استانداردهای جهانی داریم.
مساله بعدی بهسازی لرزه‌یی (مقاوم‌سازی) ساختمانهای موجودست که در سالهای
اخیر در دستور کار دولت قرار گرفته و سالانه میلیاردها تومان به اجرای این
قبیل طرح‌ها براساس دستورالعمل مقاوم سازی ساختمانهای موجود که توسط
پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و با همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
کشور تهیه شده تخصیص داده می‌شود.
مهندس جلیلی خاطرنشان کرد: مساله‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که
اگر حتی ده‌ها برابر مبالغ تخصیصی کنونی در بهسازی لرزه‌یی ساختمانهای
موجود هزینه شود، حتی کمتر از 5 درصد ساختمانهای کنونی تهران را نیز
نمی‌توان مقاوم‌سازی کرد؛ البته در این مورد می‌توان اولویتهایی را در نظر
گرفت و ساختمانهایی را مشمول این طرح‌ها کرد که پس از زلزله بیشترین کارایی
را در مرحله امدادرسانی و مدیریت بحران داشته باشند که متاسفانه به نظر
می‌رسد در انتخاب ساختمانها چندان به این مهم توجه نمی‌شود.
مانورهای زلزله به شیوه کنونی کمکی
به آمادگی در برابر زلزله نمی‌کند
به گزارش ایسنا، وی تصریح کرد: بدین ترتیب سالانه میلیاردها تومان صرف
طرحهایی می‌شود که نه تنها اجرای آنها به سالیان سال زمان نیاز دارد، بلکه
در عمل نیز کمک چندانی به جلوگیری از خسارات زلزله نمی‌کند و حداکثر در
مدیریت پس از وقوع زلزله موثر است، پس در این شرایط شاید بهتر باشد به جای
صرف هزینه‌های کلان در این قبیل طرح‌ها از روشهای موثرتر و نتیجه‌بخش‌تر
نظیر آموزش همگانی استفاده کرد.
جلیلی در عین حال با انتقاد از برخی شیوه‌های آموزشی کنونی در این زمینه
گفت: شرط موفقیت برنامه‌های آموزشی این است که به جای استفاده از شیوه‌هایی
نظیر ارسال جزواتی حاوی انواع اطلاعات مربوط به کمک‌های اولیه و مواجهه با
سوانح مختلف یا اجرای مانورهای بی‌هدف و نمایشی در مدارس که به جای بازسازی
شرایط واقعی زلزله تنها با نواختن زنگ انجام شده و بیشتر مانور فرار است تا
مواجهه با زلزله، از شیوه‌های علمی و منطبق با شرایط خاص کشور استفاده شود.
در این راستا، جمعیت کاهش خطرات زلزله مدلی را برای مدیریت بحران زلزله با
توجه به وضعیت خاص کشور و تهران تهیه کرده که به زودی جهت استفاده در
مدیریت بحران در اختیار مراکز ذی‌ربط قرار می‌گیرد.
ساخت اتاق امن موثرترین راهکار
ایمن‌سازی روستاییان در برابر زلزله
این کارشناس ارشد سازه در ادامه خاطرنشان کرد: در شرایط موجود که اجرای
طرحهای مقاوم‌سازی ساختمانهای موجود حتی در شهرهای بزرگ کشور عملی نیست
شاید موثرترین و عملی‌ترین راه برای حفظ جان روستاییان که ساختمانهای آنها
در برابر زلزله بسیار آسیب‌پذیرست، تخصیص وامهای دولتی برای ساخت یک اتاق
امن 2×3 متر مربع براساس شرایط استاندارد و ضوابط ایمنی در هر خانه روستایی
باشد.
وی افزود: ساخت این اتاق امن که با حداقل هزینه برای روستاییان قابل انجام
خواهد بود با ساختار فرهنگی اجتماعی روستاهای کشور تناسب داشته و بافت
روستاها را هم تغییر نمی‌دهد؛ با وجود این اتاقها روستاییان می‌توانند
حداقل شبها در مکانی امن استراحت کنند و پس از زلزله نیز محلی برای زندگی
داشته باشند.
مهندس جلیلی خاطرنشان کرد: جمعیت کاهش خطرات زلزله در این زمینه طرحی را
برای ساخت اتاقهای امن با حداقل هزینه و حداکثر ایمنی طراحی کرده است.
پیدا کردن جوشکار آموزش دیده در شهر
دشوارتر از پیدا کردن دکتر عمران است
وی در ادامه در پاسخ به سوالی درباره علت عدم رعایت موازین فنی و اصول
ایمنی در ساخت‌و‌سازهای جدید گفت: یکی از مهمترین علل این مساله نبود
کارگران آموزش‌دیده است. در شرایطی که 70 تا 80 درصد فعالان بخش ساخت و
ساز، کارگران ساده‌ای هستند که حتی سواد خواندن و نوشتن را هم ندارند، پیدا
کردن جوشکار، بتن‌ریز، آرماتوربند و سایر نیروهای تخصصی که بتوانند کارهای
خود را به صورت استاندارد و اصولی انجام دهند بسیار دشوار است و معدود
کارگران آموزش دیده و متخصصی نیز که وجود دارند در شرکتهای بزرگ پیمانکاری
کار می‌کنند و دسترسی به آنها برای مهندسان و پیمانکاران عادی امکان پذیر
نیست.
این کارشناس ارشد سازه با بیان اینکه در شرایطی که بخش زیادی از ساختمانهای
در حال احداث از نوع اسکلت فلزی است که ایمنی آنها بیش از هر چیز به کیفیت
جوشکاریها بستگی دارد، تعداد جوشکاران حرفه‌یی قابل دسترسی بسیار کمتر از
مهندسان دکتری عمران است اظهار داشت: در شرایطی که هیچ مرکزی برای آموزش
حرفه‌ای کارگران بخش‌های مختلف ساختمان وجود ندارد با کارگرانی مواجه هستیم
که علی‌رغم سالها کار کردن با بتن، سیمان، و تیر آهن و ... هیچ شناخت علمی
درباره این مصالح، نحوه نگهداری آنها و شرایط خاصی بکارگیری هر یک از انواع
آنها ندارند. با این حال عموما اشکالات ساختمان را ناشی از ضعف مهندسان
می‌دانند.
وابستگی مالی مهندسان به کارفرما
مانع از ایفای نقش نظارتی آنها است
وی در عین حال با اشاره به مشکلات و محدودیتهایی که در شرایط کنونی به دلیل
وابستگی مالی مهندسان ساختمان به کارفرما و عدم حمایت قانونی از آنها و
نبود ضمانتهای اجرایی کافی برای دستورالعملهای آنها در اجرای مسئولیتهای
نظارتی مهندسان وجود دارد، تصریح کرد: در این شرایط نمی‌توان گفت که
مهندسان توانایی فنی ساخت ساختمانهای استاندارد را ندارند بلکه اساسا نقش
چندانی در طرحهای ساختمانی نداشته و در برابر پیمانکاران قدرت چندانی
ندارند؛ البته این مساله به مفهوم نادیده گرفتن قصور برخی مهندسان نیست و
گاهی اوقات مهندسان نیز وظیفه خود را به خوبی نمی‌دهند و آن طور که باید در
مقابل پیمانکار قاطعیت نشان نمی‌دهند.
وضعیت ایمنی برخی ساختمانهای جنوب
تهران تفاوت چندانی با روستاها ندارد
به گزارش ایسنا، مهندس علیرضا سعیدی، یکی دیگر از اعضای هیات موسس جمعیت
کاهش خطرات زلزله نیز در ادامه این جلسه به یکی دیگر از ابعاد کاستی‌های
موجود در نظام ساخت‌و‌ساز کشور اشاره کرد و اظهار داشت: یکی دیگر از
مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد وضعیت ساخت و سازها در مناطق نسبتا
دورافتاده است که علاوه بر مشکل نبود کارگر ماهر و مشکلات نظارتی که در
تمام شهرهای کشور وجود دارد مشکل نبود پول و مهندس را نیز باید اضافه کرد.
در این قبیل مناطق علاوه بر مشکلات دسترسی به پیمانکاران مجرب و کارآمد،
برای نظارت بر فعالیت آنها نیز محدودیت‌ها و مشکلات زیادی وجود دارد. به
عنوان مثال در جریان بازدید از منطقه زلزله زده «زرند» در روستای «حتکن» به
مدرسه‌ای برخوردیم که در دیوارکشی آن بدون استثناء از گل استفاده شده بود و
در اثر زلزله تمام ستون‌ها و دیوارهای آن از بین رفته بود ولی در همین
روستا انباری وجود داشت که با وجود عدم رعایت اصول طراحی تنها به دلیل
استفاده از ملات سیمان کاملا سالم مانده بود.
وی افزود: یکی دیگر از مشکلاتی که در سازه‌های خشت و گلی در روستاها و
شهرستانهای دور افتاده کشور وجود دارد، مساله بار سنگین سقفهاست به طوری که
در روستای «حتکن» سقف ساختمانها تا یک متر بارگذاری شده بود. که طبیعی است
این قبیل ساختمانها در برابر زلزله کاملا آسیب دیده است .
به گزارش ایسنا، عضو هیات موسس جمعیت کاهش خطرات زلزله در پاسخ به این سوال
که چرا روستائیان کشور با وجود آگاهی از خطرات زلزله همچنان به ساخت و ساز
غیر ایمن ادامه می‌دهند اظهار داشت: علت اصلی این است که ما حداقل آموزش‌ها
را هم به روستائیان ارائه نمی‌دهیم مثلا در جریان زلزله اخیر بسیاری از
روستاییانی که با آنها صحبت می‌کردیم از این که حداقل اطلاع را درباره نحوه
ایمن سازی ساختمانها نداشته‌اند تا بتوانند جان عزیزان خود را حفظ کنند
ابراز تاسف می‌کردند. در جریان همین سفر، از شهرها و روستاهایی در نزدیکی
مناطق زلزله‌زده بازدید کردیم که شرایط ساختمانهای آنها کاملا مشابه با
مناطق زلزله زده بود و تنها به دلیل دور بودن از کانون زلزله از آسیب مصون
مانده بودند با این حال ساکنان این مناطق از این که در چه ساختمانهای
آسیب‌پذیری زندگی می‌کنند خبر نداشتند.
وی در عین حال تاکید کرد: این مشکل تنها منحصر به روستاها و شهرستانهای
دورافتاده نیست و در جنوب شهر تهران نیز بسیاری از ساختمانها از نظر
بی‌توجهی به اصول ایمنی تفاوت چندانی با ساختمانهای بم و سازه‌های روستاها
ندارند.
«بیمه زلزله» به شیوه کنونی، توجه
مردم را به ایمن‌سازی منازلشان کاهش می‌دهد
براساس این طرح در شرایطی که هزینه بیمه‌نامه زلزله براساس عرف بین‌المللی
حداقل 10 درصد هزینه ایمن‌سازی است، شرکتهای بیمه ایران تنها با مبلغ پنج
هزار تومان منازل را بیمه می‌کنند و مردم خیالشان راحت است که خانه‌های
آنها بیمه شده است.
به گزارش ایسنا، وی خاطرنشان کرد:صرف‌نظر از زیانهای ناشی از ایجاد اطمینان
بی‌مورد در مردم و کاهش حساسیت آنها به آسیبهای زلزله، این سوال مطرح است
که در صورت بروز یک زمین‌لرزه شدید شرکتهای بیمه چگونه می‌توانند زیانها و
خسارات هنگفت تخریب ساختمانهای بیمه شده را پرداخت کنند که ظاهرا دولتی
بودن شرکتهای بیمه آنها را از اندیشیدن به این مساله آسوده کرده است.
به گزارش ایسنا، مهندس مجتبی دیرباز از دیگر اعضای موسس جمعیت کاهش خطرات
زلزله ایران نیز در سخنانی با بیان اینکه ما سالها بد ساخته‌ایم و سالها
باید صبر کنیم تا به شهری ایمن برسیم، اضافه کرد: نکته جالب در این
بیمه‌نامه‌ها یک ساله بودن آنهاست. ظاهرا شرکتهای بیمه مطمئنند که تا یک
سال زلزله نمی‌آید.
به گفته وی، بیمه زلزله در صورتی می‌تواند نقش واقعی خود را در حفظ منافع
مردم پیدا کند که براساس عمر ساختمانها و با قیمتهای واقعی تنظیم شود.
مهندس سعیدی نیز در این زمینه افزود: این نوع بیمه باعث می‌شود افراد به
جای ایمن‌سازی به بیمه دلخوش شوند در حالی که سرمایه‌های اصلی هر خانه جان
ساکنان آن است که با هیچ بیمه‌ای قابل جبران نیست. اگر بیمه مشروط به رعایت
حداقل ضوابط ایمنی در ساختمان باشد فرد مجبور می‌شود برای دریافت بیمه‌نامه
این حداقل‌ها را تامین کند.
از طرف دیگر قیمت‌گذاری بیمه‌ها نیز باید براساس درصد احتمال خراب شدن
ساختمان و نه قیمت خانه، منطقه یا متراژ آن انجام شود تا مردم به ساختن
خانه‌های امن‌تر تشویق می‌شوند.
«بیمه زلزله» در صورت انطباق با عرف
و معیارهای جهانی فرهنگ ایمنی را در کشور گسترش می‌دهد
وی افزود: در صورت توجه به این مساله می‌توان بیمه زلزله را به مقدمه‌ای
برای گسترش فرهنگ ایمن سازی ساختمان و تغییر ملاکهای مطرح در بازار مسکن از
امکانات ظاهری و تزئینات داخلی نظیر سرامیک کف، نمای شیشه‌یی و شومینه به
میزان ایمنی ساختمان تبدیل کرد. بر این اساس کارشناسان و مهندسان خبره بیمه
می‌توانند با ارزیابی ضریب آسیب‌پذیری لرزه‌یی ساختمانها نسبت به رتبه‌بندی
و صدور شناسنامه ایمنی ساختمان اقدام کنند.
مهندس سعیدی با اشاره به تجربه کشورهایی نظیر آمریکا که امور ارزیابی،
رتبه‌بندی و نظارت کیفی محصولات در آنها بر عهده شرکتهای واسطه‌یی است،
خاطرنشان کرد: با ایجاد این قبیل شرکتها و فرهنگ‌سازی مناسب در بین مردم
دیگر نیازی به نظارت از سوی سازمان نظام مهندسی نخواهد بود و کارفرمایان
طرحهای ساختمانی خود برای ارزیابی و در نتیجه ارتقای ضریب ایمنی ساختمانشان
اقدام می‌کنند.
به گزارش ایسنا، وی افزود: نبود استانداردها و ضوابط ارزیابی ایمنی ساختمان
در کشوری که برای یخچال و تلویزیون، اسباب‌بازی و تنقلات در آن انواع
استانداردها وجود دارد عجیب است و البته با توجه به بحث گسترش انبوه‌سازی و
رقابتهای موجود به راحتی می‌توان از طریق انبوه‌سازان بزرگ و به تدریج
شرکتهای کوچکتر فرهنگ استاندارد ایمنی ساختمانها را در کشور رواج داد.
بی‌توجهی به زلزله در تدوین طرحهای
جامع، شهرها را در جهت گسلها گسترش می‌دهد
مهندس وجودی در ادامه این میزگرد با اشاره به نقش انجمنهای غیر دولتی در
پیشبرد این قبیل طرحهای فرهنگی در کشور اظهار داشت: NGOها می‌توانند به
عنوان بازوی کمکی و اجرایی دولت با برقراری ارتباط موثر با مردم در پیشبرد
این قبیل برنامه‌ها نقش موثری را ایفا کنند. از سوی دیگر این انجمنها
می‌توانند بر عملکرد دستگاه‌های مختلف دولتی نیز نظارت داشته و کاستی‌های
آنها را گوشزد کنند.
دبیر جمعیت کاهش خطرات زلزله اضافه کرد: یکی از مواردی که برخی بخش‌های
دولتی عملکرد خوبی نداشته‌اند طرحهای جامع شهرهاست مثلا در حال حاضر وزارت
مسکن و شهرسازی در حال ساخت یک مجتمع استیجاری با هزار و 84 واحد در بم است
که دقیقا بر روی حریم گسل واقع شده و در همین شهر بیمارستانی از چند سال
پیش در حال احداث است که به دلیل محل استقرار آن حتی در بین مردم شهر به
«بیمارستان گسل» معروف است. این مساله در سایر شهرها از جمله تبریز نیز که
گسل 150 متری آن بارها مسبب زلزله‌های مرگبار بوده و با توجه به دوره
بازگشت آن هر لحظه امکان وقوع زمین‌لرزه‌ای با بزرگای حداقل 7 در مقیاس
امواج درونی زمین وجود دارد، مشاهده می‌شود به طوری که براساس طرح جامع در
10 سال اخیر ساخت‌و‌سازهای گسترده‌ای در حریم گسل تبریز آغاز شده و شهر در
جهت گسل در حال گسترش است.
به گزارش ایسنا، این کارشناس ارشد مهندسی زلزله در ادامه با اشاره به اینکه
این مساله در شهرهای تهران، مشهد و برخی دیگر از شهرهای پرجمعیت کشور نیز
وجود دارد بر ضرورت توجه دولت به این مساله تاکید کرد.
دستورالعمل بهسازی لرزه‌یی
ساختمانهای موجود با شرایط ساختمانهای کشور همخوانی ندارد
مهندس وجودی در پایان یکی دیگر از کاستی‌های موجود در زمینه مقاوم‌سازی
ساختمانهای موجود را ناکارآمدی آیین‌نامه کنونی بهسازی لرزه‌یی سازه‌ها
عنوان کرد و گفت: مثلا در شرایطی که بیش از 90 درصد ساختمانهای کشور به
صورت اتصالات خورجینی ساخته می‌شوند، در دستورالعمل بهسازی لرزه‌یی
ساختمانها که از آیین‌نامه مشابه آمریکا اقتباس شده تنها دو پاراگراف مطلب
در این زمینه درج شده که نشان‌دهنده عدم انطباق آن با شرایط خاص کشورست. به
این ترتیب صرف‌نظر از مسائل مالی، ضرورت تدوین دستورالعملی منطبق با شرایط
خاص کشور نیز در زمینه مقاوم‌سازی ساختمانها احساس می‌شود. |